Het volk van Koko Petalo
De Zigeuners in Europa
Dick Schaap
ABC boeken (Arbeiderspers) Amsterdam (1965)
Een onthutsend interview met de oud-Auschwitz gevangene kolonel A.F. van Velsen in april 1964 werd aanleiding voor een serie artikelen over het lot van de zigeuners en het schrijven van dit boek. Schaap bezocht zigeuners in Europa en hield een wereldwijde schriftelijke enquête voor het verkrijgen van een indruk over de behandeling van deze bevolkingsgroep in verschillende landen. Van Velsen had gezien hoe in Auschwitz de laatste vierduizend zigeuners door de SS de gaskamers in waren geranseld. Mannen, vrouwen, kinderen en grijsaards. Ze vochten voor hun leven en vielen hun beulen aan.
Van Velsen haalde de wereldpers door de oud-SS-man en kampopzichter Franz Hofmann tijdens zijn proces in Frankfort klein te krijgen. De kolonel had verteld hoe in de tijd van Hofmann 30.000 mensen waren vergast. Hofmann bestreed dat hij een fles naar het hoofd van een gevangene zou hebben gegooid. Over de doden sprak hij niet. Van Velsen kon dat ineens niet meer verdragen. Hij zei snijdend: “Voor u ben ik geen Herr Van Velsen, maar Herr Oberst.” Hoffmann sprong in de houding en zei: “Verzeihung Herr Oberst…”